NEDEN PASPAYI?
Marmara bölgesinde 1999 yılında yaşadığımız iki büyük depremin ardından İstanbul başta olmak üzere büyük kentlerimizde
yaşayan vatandaşlar binalarının olası bir depreme karşı incelenmesi işine önem vermeye başladılar. Gerek kendi yaptıkları
gerekse bir uzman aracılığıyla yaptırdıkları incelemeler sırasında, yapıların bodrum katlarında daha büyük miktarda
olmak üzere beton taşıyıcı elemanlarda korozyon adı verilen bir oluşum ile karşılaşıldı. Beton elemanlarda korozyonun
oluşmasında birçok neden olmak ile birlikte en önemli nedenin beton örtüsü tabakası denilen paspaylarının yetersiz
olması uzmanlarca kabul edilmektedir.
PASPAYI NEDİR?
Depremde yapıların yıkılma nedenlerinden biri de paspaylarının uygunsuz ve yetersiz kullanılmasıdır. Uygun ve yeterli
paspayı kullanmak yapıların ömrünü uzatır.
Betonarme ile ilgili şartnameler de net beton örtüsü adıyla anılan paspayı: “Bir beton elemanın içinde bulunan en dış
donatının dışında beton bitim yerine kadar ölçülen kalınlık” olarak tanımlanmaktadır. 1985 yılından bu yana kullanılmakta
olan TS 500 standardında bu kalınlıkta ilgili çok ayrıntılı bilgi yoktu. Sadece 12.2.1 numaralı maddede” Kirişlerde beton
ölçüsü, içteki elemanlarda 1.5 cm dışındaki elemanlarda ise 2 cm’den az olmalıdır. “ Biçiminde bir açıklama yapılmaktaydı.
Şubat 2000 tarihinde yürürlüğe giren yeni TS 500 standardında bu konuyla ilgili olarak ayrıntılı bilgiler getirilerek bir
anlamda yıllardır süregelen başıboşluk önlemiştir. Gerçekte ciddi projelere imza atan deneyimli proje mühendisleri TS
500’ün eksikliğini DIN 1045 adlı Alman normlarında belirtilen maddeleri göz önünde tutarak gideriyorlardıysa da paspayının
Türk Standartlarında ciddi olarak yer almasının Marmara depreminden kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
KOROZYON AÇISINDAN PASPAYININ ÖNEMİ
Betonarme elemanların içerisinde bulunan çelik donatıların yer yer paslanarak çapını ve kalitesini kaybetmesine neden
olan korozyonun oluşmasında birçok neden sayılabilir. Bunları sıralarsak; beton elemanlardaki net beton örtüsünü
(Paspayının) yetersiz olması, özellikle deniz kıyısına yakın olan inşaatlarda havalardaki klor iyonları yanında nem miktarının
yüksek olması korozyon açısından paspayının önemi arttırmaktadır.
Kullanılan betonun kalitesinin yetersiz olması. Genellikle uzun yıllar inşaatçılar arasında iyi betonun tanımı yapılırken
dayanım gücü yüksek betonlar amaçlanırdı. Son yıllarda iyi beton tanımı için yalnızca beton dayanımının değil betonun
durabilite adı verilen dayanaklı oluşu da göz önüne alınmaya başlandı. Dayanıklılık, betonun dış tesislere mukavemet
gücü yanında, içindeki çelik donatıyı korozyonu önlemek açısından beton paspayının yeterli kalınlıkta yapılması yanında
geçirimsiz beton yapmak, beton dökümünde arttırmak için gerektiğinde beton içinde akışkanlık arttırıcı kimyasallar
katmak alınması gereken önlemlerden bazılarıdır. Kuşkusuz beton dökümünden sonra betonun kirlenmesine dikkat
etmek, sulamak ya da betonun üstünü koruyucu kimyasallarla kaplamak da yukarıdaki önlemler arasına katılabilir.
Dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da şudur; Paspayının yetersizliğini özel önlemler almaksızın (kimyasallarla
yapılan özel sıvılar gibi) yalnızca sıva harcıyla giderme olanağı yoktur. Yoğun dış etkenlere (rüzgar, yağmur gibi) maruz
kalan betonarme elemanlarda paspayı kalınlığı da önem kazanır. Paspayı yetersizliği nedeniyle bu tür elemanlarda
etriyelerin tümüyle yok olduğu, ana taşıyıcı donatıların ise alan olarak yarı yarıya pastan dolayı çapının yedi kata kadar
artabildiği, bu artmadan dolayı betonun hızlı çatladığı gözlenmektedir. Paspayı kalınlığının fabrika tarzında üretilen beton
prekast elemanlarda prefabrike yapı elemanlarında daha küçük tutulması olanaklıdır. DIN 1045 normu bu tür elemanlarda
paspayı kalınlığının 1 cm’ye kadar indirilmesine izin vermektedir.